Boş zamanların, rekreasyonel amaçlarla kullanımına fırsat ve olanak sağlayan yapay, doğal ve kültürel içerikli alanlar rekreasyonel kaynaklar ı oluşturur.

Bu kaynakları karasal, sucul ve bunlara bağlı olanaklar ile finans ve organizasyonlar destekler (Gold, 1980).

Rekreasyonel Kaynaklar

Rekreasyon kaynaklarının, nitelik (gerek yapay gerekse doğal alanların rekreasyonist açısından fonksiyonel kullanımı) ve nicelik (sayısallık, taşıma kapasitesi ve çeşitlilik bakımından) sınıflandırılması, kaynakların potansiyellerinin belirlenmesinde ve planlanmasında oldukça önemlidir.

Rekreasyon faaliyetlerinin nitelikli olarak gerçekleşebilmesi; alanda bu amaçla kullanılabilecek kaynakların varlığına ve fonksiyonelliğine bağlıdır. Bir rekreasyonel kaynağın değer kazanmasında kullanıcı isteklerini karşılayabilmesinin oldukça önemli olduğu ve bir alanın rekreasyonel kullanılabilirliği sayesinde daha fazla korunur, görünür olduğu ve değer kazandığı bilinmektedir.

Bir alanın yalnız alan özellikleri, rekreasyon kaynağını belirlemede yeterli değildir, alan kullanım değerleri ile birlikte ulaşılabilirlik ve kullanıcı istekleri de rekreasyon kaynağını belirlemede önemlidir (Clawson ve Knestsch, 1966, akt. Pigram and Jenkins, 1999). Diğer bir ifadeyle, rekreasyon gereksinimini karşılamak için yeterli fırsatlar sağlayan, insan yapımı yapay alanlar ya da doğal çevre elemanları kaynak için yeterli görülebilir (Kreutzwiser, 1989, akt. Pigram and Jenkins, 1999).

Rekreasyonel Kaynakların Sınıflandırılması

Literatürde rekreasyonel kaynakların farklı açılardan sınıflandırıldığı görülmektedir.

Rekreasyonel amaçlı kullanılacak kaynaklar, rekreasyonun çok zengin etkinlik çeşitliliği ile paralel bir zenginlik gösterir.

Rekreasyonel kaynakları öncelikle, “kent içi” ve “kent dışı” kaynaklar olarak kategorileştirebiliriz. Kent içi kaynaklar, spor-fitness, sinema, tiyatro, eğlenceli bilim merkezleri, kafe vb. sosyal mekanlar ve benzer rekreatif aktivitelerin gerçekleştirildiği “kapalı alan tesisler” ile park, piknik, bahçe, bisiklet ve yürüyüş yolları, kent ormanları veya halı sahalar ve benzeri sporların yapıldığı “düzenlenmiş açık alan rekreasyon merkezlerinden” oluşmaktadır. Ayrıca açık ya da müze gibi kapalı alan kültürel ve arkeolojik amaçlı rekreasyonel kaynaklar bu kategoride sayılabilirler.

Kent dışı rekreasyonel kaynaklar ise (bunlara ekorekreasyonel kaynaklar da diyebiliriz); doğal alanların insan marifetiyle düzenlenmiş olanları ile milli parklar, tabiat parkları, tabiatı koruma alanları, tabiat anıtları, yaban hayatı geliştirme sahaları gibi doğal yaban yaşamı koruma altına alınmış bölgelerden ve diğer alanlardan oluşmaktadır.

Ekoturizm veya turizmin diğer çeşitleri ile ekorekreasyon, çoğunlukla kaynakları ortak değerlendirmektedir. Yerel veya bölgesel sınırlar içinde rekreasyonel amaçlı kullanılan doğal kaynaklar veya kapalı alan aktivite merkezleri, turistler için de bir ” rekreasyon” aktivitesi veya “rekreasyonel turizm” etkinlikleri olarak kullanılabilmektedir. Rekreasyonel ağırlıklı kullanılan kaynakların, turistler tarafından kullanılmasına; taşıma kapasitesinin dışına çıkılacağı ve kötü kullanımları sonucu zarar görebileceği kaygısıyla çoğu kez bölge halkı olumsuz yaklaşmaktadır.

Aşağıda kaynak-odaklı ve insan yapımı rekreasyon alanlarının birlikte değerlendirildiği sınıflama açıklanmaktadır (Chubb and Chubb, 1981, akt. Pigram and Jenkins, 1999).

Gelişemeyen rekreasyonel kaynaklar (su, fauna, toprak vb.),
Özel rekreasyonel kaynaklar ( kişilere ait bahçeler, gece kulüpleri, özel çiftlikler vb.),
Ticari özel rekreasyonel kaynaklar (alış-veriş merkezleri, spor merkezleri, eğlence parkları vb.),
Kamusal rekreasyonel kaynaklar (kent ve bölge parkları, turistik tesisler vb.),
Kültürel rekreasyonel kaynaklar (kamu ve özel sektör içinde yer alabilen kütüphaneler, galeriler vb.),
Profesyonel rekreasyonel kaynaklar (rekreasyon organizasyonu için özel olarak yapılan ve hem politik hem finansal desteğe ihtiyaç duyulan alanlar).

Hart (1966) rekreasyon kaynağı kavramını, özel bir düzenleme ya da kırsal alanın toplam doğal değeri olarak kullanılmıştır (Pigram and Jenkins, 1999). Buna göre, sessiz doğal bir alan ile piknik ve kamp alanları bu tanıma uygun rekreasyonel kaynaklardır.

Bölgedeki mevcut doğal, kültürel, sosyo-ekonomik ve çevresel faktörler; rekreasyon kaynak değeri üzerinde etkili faktörleri oluştururlar. Doğal faktörler rekreasyon kaynağının değerini oluştururken, sosyo-kültürel ve çevre kalitesi; kaynak kullanım talevi ve gelişiminde önem kazanır.

Rekreasyon kaynak değerini etkileyen doğal faktörler, insan katkısı olmadan meydana gelmiş olan doğal elemanlardır. Rekreasyonel aktivitelere kaynak oluşturan doğal elemanları; coğrafi konum, topoğrafya, jeolojik yapı, iklim, toprak yapısı, su kaynakları, flora ve faunadan oluşmaktadır. Kültürel ve sosyo-ekonomik faktörler, insan eliyle değiştirilebilmekte, istenilen yönde geliştirilerek, turizm ve rekreasyon kaynak değerinin belli bir oranda yükseltilebilmesine olanak sağlamaktadır.

Kentleşme de, bir yandan rekreasyon hareketlerini arttıran bir etken iken, diğer taraftan, yarattığı olumsuz çevre faktörleri ile rekreasyonel faaliyetleri sınırlandıran bir faktör olabilmektedir. Bu durumda hava kalitesi, su kalitesi, görsel kalite ve gürültü rekreasyon kaynak değerinin etkileyen çevresel faktörler olarak sayılabilir.

Rekreasyonel Kaynakların Kullanımı

Rekreasyonel kaynakların kullanımı ticari ya da ticari olmayan organizasyonlarla gerçekleştirilmektedir.

Ticari olmayan rekreasyon organizasyonları arasında bireysel, üniversiteler ve diğer eğitim kurumlarında oluşturulan “kol”, “kulüp”, “kollektif” gibi amatör kuruluşlar, kamu ya da özel kuruluşlar içerisinde kendi personel ve ailelerinin boş zamanlarını değerlendirmek amacıyla oluşturulmuş örgütlenmeler ile sosyal içerikli (yaşlılar, engelliler, yoksullar vb.) örgütlenmeler sayılabilir.

Ticari amaçla yapılan rekreasyonel organizasyonlar ise; her geçen gün Dünya’da ve Türkiye’de nicel ve nitel yönlerden potansiyelini genişletmektedir.

Konserler, spor karşılaşmalarını izleme, sörf, yamaç paraşütü, kanyon geçişi, trekking, dağcılık, dalış, mağaracılık, golf, yoga veya çiftçilik değişik yaşam ortamlarını deneyimleme gibi birçok alternatifler ticari amaçlarla özel sektör kuruluşlarınca gerçekleştirilmektedir.

Şimşek (2012, s.38) bu rekreasyon organizasyonlarını sekiz gruba ayırmaktadır.

Macera Rekreasyonu Organizasyonları : Önceden tanımlanmış belirli “risk” derecelerinde, belirli düzeylerde “beceri” gerektiren, genellikle az sayıda katılımcıyla ve katılımcıların etkinliğin türüne göre kısa, orta veya uzun süreli eğitim alarak, çoğu zaman teknik donanım gerektiren ve daha çok orta ve uzun süreli boş zamanlarda, bir lider-uzman rehberle beraber gerçekleştirilen faaliyetlerden oluşur.
Spor, Konser ve Festival Organizasyonları : Yerel, bölgesel veya ulusal boyutlarıyla rekreasyonel, uluslararası boyutlarıyla ise bir turizm faaliyeti olarak spor organizasyonları, konserler, kültürel festivaller gibi birçok organizasyonu kapsar.
Sosyal ve Eğitim İçerikli Organizasyonlar : Özel sektör, belediyeler veya diğer kamu kuruluşları tarafından spor, bilim, sanat, zanaat gibi kurslar veya benzer faaliyetlerin yapılması.
Özel Spor Merkezleri Organizasyonları : Ticari olarak hizmet veren çok amaçlı ve çok branşlı organizasyonlardır.
Terapatik Rekreasyon Organizasyonları : Engelliler, ileri yaş ve hastalar için terapatik rekreasyon eğitimi almış uzman kişiler tarafından yürütülen organizasyonlardır. Amacı rehabilitasyon, tedavi ile dinlenmek, eğlenmek ve mutluluk yaşamaktır.
Rekreatif Alış-Veriş Organizasyonları : AVM’ler bu tür organizasyonlar için güzel bir örnektir. Yöresel ürün pazarları, il tanıtım günleri vb. diğer örnekleri oluşturur.
Eğlence ve Animasyon Organizasyonları : Temalı parklar, turizm içinde yer alan eğlence ve animasyon ile diğer rekreatif amaçlı açık ve kapalı alan kaynaklarda gerçekleştirilen “rekreatif” aktiviteleri kapsar.
Sanayi Rekreasyonu Organizasyonları : Moral ve fiziksel sağlık gelişimleri artırılarak çalışanların iş veriminin arttırılması, mensubiyet duygusunun geliştirilmesi gibi amaçlarla çalışan ve aileleri için gerçekleştirilen spor, sanat vb. aktivite çeşitlerinin iş dışı saatlerde yaşama geçirilmesini kapsar.